محمد حسین نائینی (درگذشت 1315، سامرا)، عالم دینی، مبارز و مشروطه خواه
میرزا محمدحسین نائینی در 1277 هـ .ق در شهر نائین استان اصفهان، در خانواده‌ای روحانی متولد شد. پدرش ،حاجی میرزا عبد‌الرحیم، شیخ الاسلام نائین بود. وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، در هفده سالگی به اصفهان رفت و در حوزه علمیه آنجا به تحصیل پرداخت. علم اصول را از میرزا ابواالمعالی کرباسی، حکمت و کلام را از میرزا جهانگیرخان قشقایی، شیخ محمدحسن هزار جریبی و شیخ محمد‌تقی نجفی اصفهانی و فقه را نزد شیخ محمد باقر اصفهانی، پدر آقا نجفی فرا گرفت. در 1303هـ .ق برای ادامه تحصیل به عتبات عالیات رفت و پس از توقفی کوتاه در نجف راهی سامرا شد و از محضر اساتید برجسته ای چون میرزای شیرازی، سید مجدد شیرازی، سید اسماعیل صدر و سید محمد فشارکی اصفهانی بهره برد. در همین دوران مورد توجه میرزای شیرازی قرار گرفت و نگارنده بیانیه های میرزای بزرگ شد. پس از درگذشت میرزای شیرازی، در 1314 هـ .ق به همراه سید اسماعیل صدر به کربلا رفت و دو سال در آنجا اقامت گزید. سپس به نجف رفت و در آنجا از محضر آخوند ملاکاظم خراسانی بهره‌ها برد و سرانجام از محدث نوری، حاج شیخ محمد طه نجف و حاج میرزا حسین خلیلی اجازه روایت گرفت. در این دوران نیز به دلیل توانمندی‌های علمی، طرف مشورت آخوند خراسانی قرار گرفت و یکی از اعضای هیأت استفتا ایشان شد.
حوزه درسی او بسیار پربار بوده است. نائینی شاگردان بزرگی چون شیخ حسین حلی، سید ابوالقاسم خویی نجفی، شیخ محمدابراهیم کرباسی ،شیخ محمدعلی کاظمی خراسانی، شیخ موسی خوانساری نجفی و میرزا محمدباقر زنجانی را پرورش داد. وی قبل از جنبش مشروطیت، مبارزات ضد استبدادی خود را آغاز کرد و با امتیاز رژی به مخالفت پرداخت. با وقوع انقلاب مشروطیت، با رهبری قیام، همکاری نزدیکی داشت به گونه‌ای که مورد توجه آخوند خراسانی، شیخ عبدالله مازندرانی و میرزا خلیل تهرانی واقع شد. اوج تلاش‌های نائینی به سال‌های حاکمیت محمد علی شاه و دوران استبداد صغیر باز می گردد به نحوی که ایشان ضمن افزودن بر تکاپوی سیاسی خود به استوار سازی تفکر دینی همت گماشت و در همین دوران بود که کتاب مشهور خود «تنبیه الامه و تنزیه المله» را در لزوم مشروطیت ایران و به طور کلی در تبیین نظرات اسلام و شیعه در زمینه حکومت نگاشت. نائینی علاوه بر حضور مستقیم در مسائل سیاسی و اجتماعی ایران، در جریانهای سیاسی عراق نیز نقش تعیین کننده داشته است. در زمانی که عراق توسط انگلیس به اشغال درآمده بود، علمای نجف اعلان جهاد کرده و در جبهه جنگ حضور یافتند. در جریان این وقایع نائینی نه تنها در جهاد مقدس شرکت جست بلکه از عناصر پر تکاپوی جهاد بود که با تلاشی پیگیر علمای رده اول را به اخذ تاکتیک‌های جنگی و نظامی تشویق می‌کرد. او در اواخر عمر جهت معالجه به بغداد رفت و در همین شهر درگذشت. جسدش در نجف در صحن شریف به خاک سپرده شد.
آثار متعددی از این فقیه اصولی، متکلم، مجتهد و مرجع تقلید باقی مانده است که از آن جمله می توان به کتاب‌های حاشیه «نجاه العباد»، حاشیه بر«عروه الوثقی»، رساله‌ای در «احکام خلل»، رساله‌ای در «معانی الحرفیه»، رساله‌ای در «تزاحم و ترتیب»، رساله‌ای در «قاعده لاضرر»، «رساله‌ای در «خیارات»، رساله‌ای در «معاطاه»، رساله‌ای در «بیع فضولی»، رساله‌ای در «لباس مشکوک»، «وسیله النجاه» و کتاب مشهور وی «تنبیه الامه و تنزیه المله» اشاره کرد.