مؤسس فلسفه اسلامی و یا معلم دوم خواندن فارابی و نسبت دادن او به فرهنگ و تمدن اسلامی نباید این شائبه را ایجاد کند که او فیلسوفی محدود به جریانی مشخص است. از عالمی چون او که سیرهاش نوعی جهانبینی فراقومی و فرازبانی را یادآوری میکند نباید یکدستی و محدودیتی مشخص در تبیین دیدگاهها و آراء رایج و شناخته شده در عالم فلسفه و خاصه فلسفه اسلامی توقع داشت. سفرهای مختلف و معاشرتهای طولانی با دیگر اصحاب ملل و نحل و دیگر عالمان عصر، وی را در معرض تأثیر و تأثر از ایشان قرار داده بود. اندیشه گفتگوی فرهنگها و تمدنها، اندیشه وحدت بسیاری از آراء فلسفی، اندیشه تأسیس بنیادهایی عقلانی برای تمدن ایرانی و اسلامی، در کنار تعهدات غیرقابل چشمپوشیای که آن حکیم به خود علم و دانش و معرفت و فرهنگ داشت، همگی از او شخصیتی فراتر از صرف متفکر یک جریان دینی و یا سیاسی خاص بخشیده است.
فارابی پیشگام بوعلی و حکمت مغانی و اشراقی و کل فلسفه اسلامی در ایران و مصر و اسپانیا و لبنان و شخصیتی اثرگذار بر دانشگاههای سدههای سیزدهم تا شانزدهم اروپا است. او رئیس فیلسوفان ایرانی و تجدید کننده حکمت باستانی ایرانیان و یونانیان است که اندیشههای بسیاری را پس از خود بارور کرده است.
این کتاب نخست با تأکید بر نقش فارابی بر احیای حکمت باستانی و کلاسیک در هیئتی جدید و متناسب با اهداف و ظرفیتهای موجود در فرهنگ اسلامی و نیازهای جامعه روز، تصویری از این تلاش را عرضه میدارد و سپس در دو بخش مجزا، اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی عصر فارابی را به دست میدهد. پس از آن، منابع سرگذشت فارابی معرفی میشوند و از میان آنها، منابعی که میتوانند چهرهای معقول و نزدیک به واقع از فارابی به دست دهند انتخاب و گفتهها و اقوال آنها بیان میشوند.
براساس همین منابع، زندگی فارابی، شامل تولد، سفر و مرگ وی، در بخش دیگر تقریر شده است. نسب فارابی در گستره فرهنگ ایرانی و فارسی و نه ترکی، و همچنین قصص و افسانههایی که درباره فارابی نقل شده است، در دو بخش مجزای دیگر آورده شدهاند. این دو بخش به دلیل اهمیت نسبی، اندکی تفصیل یافته و منابع و دعاوی متعددی که در اینباره ثبت شده است مورد بررسی و تحلیل واقع شدهاند. پس از آن ابداعات فارابی و تأثیر فارابی بر دیگران در دو قلمرو اسلامی و غیراسلامی(جهان یهود و مسیحیت) نیز در بخشهایی مستقل آورده شده است. در ادامه شاگردان فارابی و آثار فارابی ذیل دستههای شناخته شده و مقبول معرفی شده و در نهایت، فارابی در دنیای معاصر مورد بحث قرار گرفته است.
کتاب «احیاگر حکمت؛ نگاهی به زمانه، زندگی و آثار فارابی» تألیف رضا ماحوزی به همت مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده است.