اینکه کسی به شهریار تهمت شعر دزدی بزند یا انتساب این شعر به شهریار را زیر سؤال ببرد مشابه همان افرادی است که در طول تاریخ، هر از گاه با دستاویز قرار دادن تضمین‌های موجود در شعر حافظ به او تهمت سرقت ادبی زده‌اند.
اخیرا بحث‌هایی درباره شعر معروف مرحوم شهریار یعنی «علی ای همای رحمت» به وجود آمده است و عده‌ای می‌خواهند این شعر بسیار زیبا و البته مشهور را منسوب به این استاد ندانند و مطالبی هم در همین راستا بیان کرده‌اند.
اما در میان شاعران و محققان ما هم هستند بسیاری که با برهان و دلایل مستدل، این ادعا را رد و از شهریار شعر فارسی، دفاع می‌کنند. یکی از این افراد رضا شیبانی اصل است که در یادداشتی، به بررسی این مساله پرداخته است. این یادداشت به شرح زیر است:
این روزها درباره انتساب شعر همای رحمت به شهریار تردیدهای مختلفی مطرح می‌شود. اولین بار شخصی بدون ارائه سند و در کمال تعجب آن هم در مراسم بزرگداشت استاد شهریار این ادعا را مطرح کرد و تا کنون هم در برابر اصرار اهالی ادبیات برای ارائه مدرک، مدرکی ارائه نکرده است.
در ادامه این ماجرا فرد دیگری وارد میدان شد و ادعا کرد که این شعر از صهبا، شاعر و فقیه عصر ناصری است. این فرد هم فقط مطلع (مصرع اول) شعر صهبا را می‌خواند و نتیجه می‌گیرد که به دلیل اشتراک مطلع شهریار سرقت ادبی کرده است!
**مطلع شعر شهریار برگرفته از یک ضرب المثل است
بی انصافی و بی دقتی این فرد از این جا مشخص است که ایشان اولا اشاره‌ای به سایر بیت‌ها و مصرع‌های شعر صهبا و شهریار و تفاوت و تشابهشان نمی‌کنند و به صرف مشابه بودن مصرع آغازین به شهریار تهمت می‌زنند. در ثانی غافل هستند یا خود را به غفلت زده‌اند که همین مصرع مورد نظر ایشان مطلع ده‌ها سروده با موضوع امام علی از دویست سال گذشته به این سو بوده است. جهت اطلاع این دوست که مدعی پژوهشگری در ادبیات است و این گونه در کمال بی‌دقتی معترض چهره برجسته و بزرگی چون شهریار می‌شود باید عرض کنم که مصرع اول این شعر و چند ترکیب و عبارت آن، برگرفته از یک سری ضرب المثل های معروف درباره‌ی حضرت امیر است که ده‌ها شاعر در طول دو سده‌ی گذشته از آن اقتباس و تضمین کرده و غزل‌های متوسطی هم سروده‌اند. مطلع هم خود یک ضرب المثل معروف بوده که سراینده‌اش مشخص نیست و به اشکال مختلف، شاعران زیادی با تغییرات از آن در شعرهایشان استفاده کرده‌اند.
از جمله مطلع‌های رایج سروده شده به شرح زیر است:
علی ای «همای وحدت» تو چه مظهری خدا را (در اغلب دیوان‌های شاعران جریان خانقاهی و صوفیه)
علی ای «سحاب رحمت» تو چه مظهری خدا را (در دیوان مفتون همدانی)
علی ای سحاب رحمت تو چه آیت خدایی (در دیوان صهبا)
….و ده‌ها نمونه‌ی دیگر.
تنها وجه تشابه تمام این شعرها هندسه مصرع اول شعر است به اضافه یکی دو ترکیب و عبارت مشترک در بعضی ابیات که تضمینی بوده‌اند از ضرب المثل‌های واحد. یعنی تمام این شاعرها اگر تشابهی در شعرشان بوده ناشی از اقتباسشان از ضرب المثل های واحد بوده است.
**شعر شهریار با دیگر شعرهای مشابه قابل قیاس نیست
اما یک نقطه‌ی تمایز اصلی بین تمام این شعرها زیبایی، فرم داشتن، استحکام و مضمون متعالی و شیعی شعر شهریار از یک سو و ضعف و سستی و بی مایگی باقی اشعار از سوی دیگر است.
ناگفته نماند که این بحث از همان روز اول بوده و بر کسی پوشیده نیست. اساسا اقتراح و اقتباس و تضمین یک سنت رایج ادبی است. این آقایان که تازه به چنین مباحثی می‌پردازند و بی ارتباط با انتقاد به حق یا نا حقشان از اختصاص روز ملی شعر فارسی به حضرت شهریار نیست، چیز جدیدی کشف نکرده‌اند. منتها نکته در این جا است که یا معنی تضمین و اقتباس را نمی‌دانند یا دچار بی انصافی هستند.
**کار حافظانه شهریار
قابل ذکر است که موارد مشابه زیادی در تاریخ ادبیات بوده است. به عنوان مثال اشعار زیادی در دیوان‌های حافظ و خاقانی و سلمان ساوجی و… هست که عبارات و مصرع‌ها و حتی بیت‌های مشترکی دارند که با قافیه و ردیف‌های یکسان نوشته شده‌اند. اما در نهایت حافظ است که در این تضمین‌های مشترک حرف اول را می‌زند. شهریار هم در سرایش همای رحمت دقیقا همان سنت حافظ را ادامه داده و به قول معروف کاری حافظانه کرده است.
اینکه کسی به شهریار تهمت شعر دزدی بزند یا انتساب این شعر به شهریار را زیر سوال ببرد مشابه همان افرادی است که در طول تاریخ، هر از گاه با دستاویز قرار دادن تضمین‌های موجود در شعر حافظ به او تهمت سرقت ادبی زده‌اند و خلقی را به خود خندانده‌اند.
منبع:فارس